روي يا (zinc ) جزو 15 عنصر معدني و ضروري است كه بدن ما به آن نياز دارد. عنصر روي يكي از مواد معدني كمياب است كه بعد از آهن بيشترين ميزان را در بدن داراست. كمبود آهن باعث كم‌خوني و ايجاد خستگي و ضعف عمومي‌مي‌شود، ولي اگر كمبود آهن با روي همراه باشد علاوه بر علايم فوق كوتاهي قد، ديررسي در ظهور صفات ثانويه جنسي، عوارض پوستي،‌ بزرگي كبد و طحال نيز بروز مي‌كند. اين عنصر همانند آهن، بدن را از مسموميت به وسيله فلزات سنگين محفوظ مي‌دارد. اگر مقادير كافي روي، آهن و كلسيم در بدن باشد از ميزان مسموميت ناشي از سرب جلوگيري مي‌شود.

در بدن انسان حدود 4 – 1 گرم روي ( به طور متوسط 2/2 گرم روي ) وجود دارد كه معادل نيمي از آهن بدن است . مقدار اين عنصر در بعضي از اعضاي بدن بيشتر است كه نشان دهنده ي نقش آن در اين ارگان ها است. بيشترين مقدار روي در چشم، پانكراس و پوست ذخيره شده است  (20 در صد روي كل بدن ) و به همين دليل روي از ضايعات پوستي، اگزما و عارضه هاي ديگر پوستي جلوگيري مي كند و بيماران بسياري با چنين ضايعاتي با خوردن سولفات روي و استعمال پماد هاي جلدي روي (Zinc Oxide ) درمان شده و ميشوند. هم چنين در مشيميه ي چشم ، و پروستات و مايع مني صد برابر غلظت پلاسما، روي وجود دارد .

اعمال فيزيولوژي روي در بدن بسيار زياد و پر اهميت است. دانشمندان و محققان علم تغذيه در بررسي هاي خود در طي بيش از 20 سال به اين نتيجه رسيده اند كه روي در بسياري از فعل و انفعالات شيميايي بدن، شركت داشته و براي حفظ سلامتي و طول عمر بدون امراض وجود آن لازم و ضروري است. روي مانند پليس راهنمائي ورانندگي عمل ميكند. جريان اعمال مؤثر حياتي بدن نظير نگاهداري، كاركرد سيستم آنزيمها و سلولها را هدايت و سر پرستي مي كند. فلز روي آنتي اكسيداني است كه در واكنش هاي اكسيداتيو استرس نقش مهمي را بازي مي كند .اين فلز در ساختمان بيش از دويست آنزيم در بدن شركت دارد. روي، علاوه بر شركت در ساخت آنزيم ها به عنوان يك كاتاليزور يا تسريع كننده واكنش هاي بدن عمل ميكند.

 كمبود "روي" به عنوان مهمترين نوع سوء تغذيه در كشور  ماست و درمان بسياري از ناخوشي ها را با تأمين كافي و وافي "روي" مقدور است. روي بر رشد قدي و وزني كودكان بهبود بيماري ها ي سل و ريوي ، راشيتيزم ، نازائي، ضايعات پوستي و چشمي و حتي سرماخوردگي به اثبات رسيده است و براي نخستين بار در دنيا كتاب جامع " تأثير روي بر سلامت انسان " پس مطالعه لااقل 43 هزار مقاله علمي توسط دكتر سيد محمد حكيمي تأليف شده است.

در حال حاضر طبق آمار جهاني وضعيت سوء تغذيه بخصوص از نظر ميزان روي در كشور حدد 17 درصد گزارش شده است .

نظر به اهميت كمبد روي در سلامتي افراد به عنوان يكي از مشكلات جوامع مختلف و به ويژه اهميت اين عنصر در سنين جهش رشد وبا توجه به گزارش هاي مبني بر كمبود روي در ايران سندرم كمبود تغذيه اي" روي "در كودكان  از 17 درصد تا 43 درصد گزارش شده است. شيوع اين سوء تغذيه بيشتر از همه نقاط در سيستان و بلوچستان و هرمزگان بوده است . مسأله كوتاهي قد وكاهش وزن بدن در ايران مسئله مهمي است . تأخيررشد كودكان حاصل تداخل بيماري هاي عفوني و كمبود غذايي است . در اين رابطه بايد ياداور شد كه كمبود هاي غذايي لزوماً منحصر به انرژي و پروتئين نيستند بلكه كمبود مواد غذايي ديگر مانند كلسيم، ويتامين هاي  A و  B و  D و  Zinc  روي نقش عمده در رشد كودكان دارد.

 آيا ميدانيد چه عواملي باعث كاهش مقدار روي در بدن مي شود ؟

يكي از مهم ترين علل كمبود روي در بدن ، نقصان دريافت آن از طريق مواد غذايي است و اين حالت به ويژه در بچه ها، جوانان و كساني كه به مدت طولاني در رژيم غذايي يا پرهيز غذايي هستند ديده مي شود. مواد غذايي مصرفي و آب نوشيدني مهمترين منابع روي در طبيعت ميباشند .

اختلالات جذب روده اي هم مي تواند سبب كاهش اين عنصر مهم يعني روي در بدن شود . خوردن سبوس گندم يا ساير حبوبات ( سبوس حبوبات ) كه حاوي فيتات فراوان هستند، هم چنين مصرف اسفناج ويا ساير مواد حاوي اگزالات به همراه غذا، مي تواند مانع از جذب روي در بدن شود. تجربيات نشان ميدهد كه چهار گروه از داروها، باعث تشديد مصرف روي ميشوند.

اين 4 دسته دارويي عبارتند از: آنتي بيوتيك ها، ديورتيك ها (مدرها) گلوكوكورتيكوئيد ها ( كورتون ها ) و دارو هاي ضد حاملگي. در ميان آنتي بيوتيك ها ، مصرف تترا سايكلين و خانواده ي آن بيشتر از سايرين مانع از جذب روي ميشود

 چه كساني نياز به دريافت روي بيشتري در برنامه روزانه دارند؟

اين نكته حائز اهميت است وبايستي همه ي خانم ها و آقايان بدانند كه خانم هاي شيرده و باردار و افرادي كه داراي فعاليت ورزشي مرتب و منظم هستند، نياز به روي بيشتري نسبت به ساير افراد دارند و اگر مقدار دريافت آنها از روي، كافي نباشد دچار كمبود آن و عوارض حاصل از آن خواهند شد. افرادي كه در طي روز سيگار زيادي مي كشند وكساني كه مشروبات الكلي مي خورند ، به مقدار بيشتري روي نسبت به سايرين نيازمند هستند. بيماراني كه داراي مشكلات كبدي وكليوي هستند، هم چنين بيماران ديابتي، نيازمند به روي بيشتري هستند. در هنگام ابتلا به عفونت ها ، نياز به دريافت روي ، بيشتر از ساير مواقع است. كساني كه دچار سوختگي شده اند و يا بيماراني كه سكته هاي قلبي ( آنفاركتوس قلبي ) كرده اند ، هم چنين افرادي كه دچار آرتروز هستند، بيشتر از حد معمول به روي نياز دارند. مقدار روي دريافتي از راه غذا به بدن بيماران سرطاني بايد اضافه شود. كم خوني يكي از بيماري هايي است كه نياز به دريافت روي را در بدن افزايش مي دهد.

تحقيقات و بررسي هاي باليني نشان داده است كساني كه مبتلا به جوش هاي صورت (آكنه ) هستند ، داراي سطح پاييني از روي در خون بوده اند و دادن روزانه 200 ميلي گرم گلوكونات روي كه معادل 30 ميلي گرم روي است مي تواند باعث بهبود عفونت هاي جوش هاي آن ها شود.

كساني كه مبتلا به نورودرماتيت و پسوريازيس هستند، اغلب مبتلا به كمبود روي هستند. كساني كه مبتلا به زخم هاي پوستي اند، جهت ترميم و بازسازي سريع تر ، نياز به مقدار روي بيشتري دارند. هم چنين افراد مبتلا به آلرژي و التهابات پوستي اغلب دچار كمبود سطح روي در خون هستند.

بررسي هاي انجام شده بر روي حيوانات نشان مي دهد، طحال حيواناتي كه دچار كمبود طولاني مدت روي شده اند پس از مدتي دچار چروكيدگي شده است. همان طور كه ميدانيد طحال از اندام هاي ايمني در بدن به شمار مي رود. بنابراين كاهش روي موجب به هم خوردن سيستم ايمني مي شود و معمولا” افراد دچار نقص ايمني و كمبود روي ، اغلب مبتلا به گريپ و سرماخوردگي هاي متعدد مي شوند.

موارد بالا نمونه اي از بيماري ها و افرادي هستند كه نياز بالاتري به دريافت روي در برنامه غذايي روزانه خود دارند.

عوارض حاصل از كمبود روي در بدن چيست ؟

در اين جا به طور خلاصه به چند عارضه ي مهم كمبود روي در بدن اشاره مي شود : امروزه ثابت شده است كه باروري و بارداري، تابع وجود روي در بدن است. فعال نبودن بيضه ها در آقايان و تخمدان ها در خانم ها و كم بودن اسپرم ها، همگي مي تواند به علت كمبود روي در بدن باشد، كه در نهايت منجر به ناباروري خواهد شد. تشكيل لكه هاي سفيد در ناخن ، مي تواند به دنبال كمبود روي در بدن ايجاد شود .

امروزه ثابت شده است كه در كنار ساير علل مثل ، كم خوني ، كمبود ويتامين ها ، استرس و. . . . ، كمبود روي از علل بسيار مهم ريزش مو است.

درمان جوش هاي غرور جواني و زخم هاي پوستي در صورت كاهش روي ، طول كشيده و مزمن خواهد شد.

كاهش قدرت سيستم ايمني را در پي دارد.

كم بودن رشد بچه ها ،مي تواند به علت كمبود روي در بدن باشد.

اختلال در رشد اندام هاي جنسي در زن و مرد ، از كمبود روي نيز ناشي ميشود.

كمبود روي بر رشد سيستم عصبي به ويژه در بچه ها و نوزادان تاثير منفي دارد.

اختلالات خلقي رفتاري مثل افسردگي (دپرسيون )، اسكيزوفرني و پرخاشگري نمونه اي از بيماري هاي پيامد كمبود روي ميتوانند باشند. ديده شده است كه اختلالات حافظه ، مي تواند عارضه ي حاصل از كمبود روي در بدن باشد. كمبود روي ، خود را با پوكي استخوان ، ريزش دندان ها ، بيماري تيروئيد ، بي اشتهايي و تغيير شكل ناخن ها نيز نشان ميدهد.

نياز روزانه افراد به روي

بررسي هاي انجام شده نشان مي دهد كه نياز خانم ها به اين عنصر مهم وضروري روزانه، حداقل 10 ميلي گرم و نياز آقايان روزانه، حداقل 12 ميلي گرم است. بيشتر ديده مي شود كه مقدار مصرفي روي بسيار كم تر از مقدار نياز بررسي شده است .

مركز تغذيه كشور آلمان ( DGE ) و امريكا ( RDA ) توصيه مي كنند كه براي پيشگيري از امراض حاصل شده از كمبود روي، خانم ها روزانه 12 ميلي گرم و آقايان 15 ميلي گرم روي به بدن خود برسانند. البته دوز و مقدار درماني كه توسط دكتر ورباخ بيان شده، روزانه بين 100- 20 ميلي گرم است. اصولا” دوز 15 ميلي گرم در روز را حد متوسط دريافت روزانه ميدانند. دوز درماني توسط روي روزانه حدودا” 50 ميلي گرم است. تامين روي به صورت تركيبات گلوكونات روي براي بدن بسيار خوب و قابل تحمل و با جذب خوب است. به ياد داشته باشيد كه كليه مكمل هاي حاوي روي بايستي همراه غذا مصرف شده تا از ايجاد تهوع جلوگيري شود .

توجه داشته باشيد ، افرادي كه به مدت طولاني روزانه 50 تا 300 ميلي گرم روي مصرف كرده اند ، ميتوانند دچار اختلال جذب املاح آهن ومس شده و همچنين به كمبود اين دو املاح در بدن دچار شوند . حتي ديده شده است كساني كه روزانه 2 گرم به مدت طولاني روي خورده اند ، علائمي مثل استفراغ ، تهوع ، درد هاي شكمي وتب را نشان داده اند . افرادي كه دچار ناراحتي هاي كبدي و روده اي اند ، بايستي قبل از مصرف مكمل هاي حاوي روي، حتما با پزشك خود مشورت داشته باشند .

نقصان روي در مردان وزنان موجب اختلالات باروري مي شود .اغلب مردان وزنان كه جهت درمان مشكل خود اقدامات زيادي انجام داده اند، بايد مسئله كم بودن روي را نيز در نظر گرفته و نسبت به رفع آن اقدام كنند.

نقصان روي در بدن خانم هاي باردار مي تواند منجر به رشد نا كافي و كند جنين و يا زايمان زودرس شود

يكي از علل ميوم رحم و كيست هاي پستان در خانم ها، كمبود روي مي باشد و ديده شده است كه با تجويز روي به بدن آن ها بهبودي حاصل شده است. هم چنين ديده شده است كه در خانم هايي كه دچار عفونت هاي راجعه قارچي دستگاه تناسلي ميشوند و به هيچ درمان منظم دارويي جواب نمي دهند، تجويز روي به مقدار كافي، باعث بهبود آن ها شده است. هم چنين مصرف روي در بهبود ريزش مو به اثبات رسيده است و امروزه كمبود روي را از علل مهم ريزش مو مي دانند، كه البته بايستي ساير علل ريزش مو مانند كمبود ويتامين ها ، كم خوني و . . . نيز مد نظر قرار گيرد .

كمبود روي در كودكان همراه با بي اشتهايي، اختلال چشايي طعم غذا، پيكا ( حالتي شبيه ويار حاملگي )، بي حالي، غش، اختلال رفتاري و وقفه در رشد، خود را نشان مي دهد ، هم چنين در نوجوانان به صورت تاخير بلوغ جنسي و ظهور نكردن صفات ثانويه جنسي بروز مي كند .

كمبود روي در افراد مسن ، در هنگام راه رفتن ، اختلال تعادل را ايجاد مي كند كه با تجويز داروي روي قابل درمان است .

جذب روي آسان نبوده و دفع آن نيز به سختي صورت مي گيرد و به همين دليل در تجويز روي و استفاده از آن بايد رعايت اين مشكل ، منظور شود . به علت آن كه روي در ناحيه ي اوليه ي روده ي كوچك جذب مي شود ، پروتئين در جذب آن دخالت دارد و لازم است كمبود پروتئين در افراد دچار نقص روي نيز درمان شود .

چه موادي حاوي روي هستند ؟

به طور تقريبي در هر گرم گوشت 3 تا 5 ميلي گرم روي وجود دارد . نان سفيد ، چربي و شكر فاقد روي هستند . گوشت ، جگر ، تخم مرغ ، خرچنگ ، ميگو ، گندم سبوس دار ، تخم كدو كدو حلوايي و گوجه فرنگي از روي غني هستند .

با خوردن هر 100 گرم عدس يا نخود يا گندم آسياب نشده مي توان 4 تا 5 ميلي گرم روي وارد بدن كرد . در هر صد گرم سبوس گندم يا هر صد گرم ذرت ، 3 ميلي گرم روي به بدن مي رسد . تخم كدو حاوي روي فراوان است كه خوشبختانه در ايران بيشتر از ساير كشور ها استفاده مي شود . در هر 100 گرم آن 5/ 6 تا 5/7 ميلي گرم روي دريافت مي شود . جالب است كه بدانيد ، جوانه ي گندم ، حاوي 17 ميلي گرم روي ، و به عبارتي غني از روي است و خوردن آن به تمام افراد توصيه مي شود .

در هر 100 گرم جگر گوساله ، 8/7 ميلي گرم روي وجود دارد .

ماده ي غذايي پر اهميت در رساندن روي به بدن ، صدف خوراكي است كه در هر 100 گرم آن 60- 59 ميلي گرم روي وجود داشته و بسيار غني است كه البته در ايران مصرف نمي شود .

نان چه مقدار روي دارد؟

نان غذاي اصلي مردم ايران است كه حدود 45 درصد كالري و70 درصدپروتئين مورد نياز از طريق آن تامين مي‌شود. نان،‌ بيشتر از گندم  تهيه مي‌شود كه به دليل عوامل گوناگون، چون شرايط خشك و غير خشك اقليمي‌، خاك‌هاي آهكي، كمبود مواد آلي خاك، آب آبياري بي‌كربناته و مصرف بي‌رويه كودهاي فسفاته، استفاده نكردن از مواد ريز مغذي به ويژه سولفات روي، گندم و محصولات كشاورزي مورد نياز انسان و دام داراي روي كمتري مي‌باشند. متاسفانه همين مقدار كم روي كه در دانه گندم مي‌باشد در مرحله جداسازي سبوس از آرد هدر رفته و در نهايت آردي كه جهت تهيه نان بكار مي‌رود يا فاقد اين عنصر مي‌باشد و يا حاوي مقدار كمي‌از روي مي‌باشد. به همين جهت بهتر است نان سبوس‌دار كه غني از مواد معدني مفيد به خصوص روي مي‌باشد فراهم كنيم. در كشور ما نان مصرفي بطور عمده بدون سبوس است و مقدار روي جذب شده در رژيم غذايي اكثريت جامعه بسيار پايين‌تر از نياز روزانه است. بنابراين با ارتقاي كيفي نان مي‌توان سلامت بيشتر جامعه را باعث شد.

مصرف سرانة گندم در ايران در 20 سال گذشته متأسفانه افزايش يافته و از مرز 200 كيلو گرم در سال تجاوز نموده است

در انتها به طور خلاصه با مشاهده موارد زير به فكر كمبود روي باشيد :

1- زخم هاي طول كشيده

2- ريزش مو ، اختلالات رشد ناخن ها و پوسيدگي دندان ها

3- اختلالات باروري و كاهش ميل جنسي

4- اسيدوز خفيف در خون

5- كندي رشد بچه ها

6- خشكي پوست واگزما

7- عفونت هاي راجعه

8- كاهش اشتها

9- اختلالات حس هاي بويايي، بينايي و چشايي ( تشخيص ندادن طعم غذا ها )

10- نداشتن تمركز حواس

11- زخم هاي معده

12- اختلال جذب ويتامين A در بدن

13- انقباض عضلات.

14- رسوب يافتن كلسترول در رگها

15- طبيعي و عادي نبودن كار پروستات.