کورتونها علائم را بهخوبی کاهش میدهند و بسیار نیز پراستفادهاند اما گاهی بدون توجه به عوارض آن بهصورت بیرویه استفاده میشوند. این مسئله تا جایی پیش رفته که دگزامتازون (نوعی کورتون) تزریقی شایعترین داروی تجویزی در کل نسخ دارویی کشور است و کمیته کشوری تجویز و مصرف منطقی داروی وزارت بهداشت معتقد است که این میزان تجویز دگزامتازون با جمعیت کشور و وضعیت اپیدمیولوژیک بیماری همخوانی ندارد.
اما این داروهای محبوب میتوانند عوارض جانبی زیادی داشته باشند. عوارض داروهای کورتونی به میزان و مدت مصرف آنها بستگی دارد؛ هر چه مقدار و مدت درمان بیشتر باشد عوارض آن بیشتر خواهد بود.
مصرف دارو در کشور بیرویه و غیرمنطقی است و آموزش پزشکی غربی و درمانهای سطحی و علامتی پزشک و متعاقب آن بیمار درمانده را به استفاده از داروهای علامتی سوق می دهند. در این میان لزوم توجه به فرهنگ بومی و استفاده از درمانهای بدون دارو و توجه به درمانهای بومی بسیار مهم است.
مسکنها از جمله استامینوفن و استامینوفن کدئین، آنتیبیوتیکها بهویژه آموکسیسیلین و برخی از داروهای کورتونی در رده 10قلم داروی پرمصرف کشور است. باعث تأسف است که دارویی مانند دگزامتازون در رده 10 قلم داروی پرمصرف کشور است. همچنین مصرف غیرمنطقی آنتیبیوتیکها سبب ایجاد مقاومت دارویی شده و برخی بیماران، به درمان با این دارو پاسخ نمیدهند. این 10قلم داروی پرمصرف کشور که عمدتا مسکنها، آنتیبیوتیکها و کورتونها هستند از نظر ریالی رقم بسیار بالایی را شامل میشوند، بنابراین علاوه بر لزوم مراقبت پزشکان در تجویز دارو، لازم است که مردم نیز به راحتی هر دارویی را مصرف نکنند.
عارضههای داروهای کورتون
1- پوکی استخوان: کورتون مانع فعالیت سلولهایی میشود که در استخوانسازی و رسوب کلسیم در استخوانها نقش دارند. از سوی دیگر از جذب کلسیم در روده جلوگیری میکند، در نتیجه کلسیم از استخوانها برداشته میشود و به درون خون راه مییابد. این دو فرایند موجب پوکیاستخوان میشود.
2- چاقی: افزایش بیرویه اشتها از دیگر عارضههای جانبی کورتون است.
3- تورم: کورتونها اغلب موجب دفع پتاسیم و جذب سدیم میشوند. مصرف نمک سدیم در این بیماران میتواند موجب تورم شدید شود. رژیم غذایی چنین فردی باید در حد امکان بدون نمک طعام باشد.
4- مشکلات چشمی: مصرف طولانی کورتون احتمال ابتلا به آب مروارید و گلوکوم (آبسیاه) را نیز زیاد میکند.
5- اختلال حافظه: مطالعات جدید نشان داده است با مصرف کورتون فعالیتهای مربوط به حافظه دراز مدت مانند استعداد یادگیری، یادآوری سریع و یادآوری با تاخیر کاهش مییابد. بیشتر این فعالیتها در طول 10 روز بعد از قطع دارو به حالت اول برمیگردد. اگر چه زمان بیشتری بهطول میانجامد تا یادآوری سریع به حالت عادی برگردد.
6- قرمزی پوست: استفاده از پمادهای حاوی کورتون شاید به سرعت التهابات پوستی را درمان کند اما استفاده طولانی از آن موجب قرمزی پوست میشود. استفاده طولانی مدت از کورتون باعث نازک شدن پوست و گشاد شدن رگهای زیرپوست میشود که پیامد آن قرمزی پوست است.
" مصرف طولانیمدت داروهایی که سیستم ایمنی را ضعیف میکنند مانند داروهای کورتونی باعث بروز قارچ پا میشود."
قارچها برای رشد و زندگی به گرما و رطوبت نیاز دارند به همین دلیل اگر مراقب بهداشت پاهایمان بهخصوص در فصل گرما نباشیم، قارچها لای انگشتان یا گوشههای ناخنهای پا رشد میکنند.قارچها در تمام مکانها بهخصوص در مکانهای گرم و مرطوب مانند کف سالنهای ورزشی، رختکن، داخل کفش و جوراب رشد پیدا میکنند."
" قارچ پا میتواند باعث کلفت شدن، ترد و شکننده و تغییر رنگ ناخنهای پا شود و پوست لای انگشتان پا خراش پیدا کند. اگر یکی از اعضای خانواده دچار قارچهای پوست پا باشد، این بیماریهای قارچی خیلی آسان به دیگر اعضای خانواده منتقل میشود چون اعضای خانواده روی یک فرش راه میروند، در حمام و دستشویی از دمپاییهای مشترکی استفاده میکنند یا رختخواب مشترکی دارند. مهمترین علت ابتلا به قارچ، عدمرعایت بهداشت است و مواد شوینده مانند صابونها و شامپوها تمام شرایط زیستی برای قارچها را از بین میبرند و افرادی که استحمام مرتب نداشته باشند و ضمن فعالیتهای شغلی و ورزشی دچار تعریق شوند، امکان ابتلا به این قارچها را پیدا میکنند."
عامل دیگر برای ابتلا به قارچهای بیماریزا، کاهش قدرت دفاعی بدن است و افرادی که بیماریهای ضعیفکننده و مزمن دارند با مصرف طولانی مدت داروهایی که سیستم ایمنی را ضعیف میکنند مانند داروهای کورتونی و از این قبیل با کوچکترین غفلت از بهداشت شخصی ممکن است به بیماریهای قارچی پوست، مو و ناخنها مبتلا شوند."
برای پیشگیری از این عوارض پوستی توجه به رعایت اصول بهداشتی دارای اهمیت خاصی است که استحمام روزانه و توجه به رژیمغذایی صحیح و مناسب سن، اجتناب از پوشیدن لباسهایی با الیاف مصنوعی، پیشگیری از خستگی جسمی و روحی، پرداختن به ورزش و تفریح در هوای پاک و دور از آلودگیهای شهر و اجتناب از پوشیدن کفشهای تنگ و نوک باریک از آن جمله است."
7- یکی از عوارض استفاده زیاد از کورتونها افزایش میزان چربی است. این حالت به علاوه تورم بدن باعث پُفکردن فرد شده و علامتی به نام صورت ماه ایجاد میکند. البته صورت از لحاظ زیبایی مثل ماه نمیشود بلکه مثل ماه گرد میشود.
8- استفاده مکرر از کورتون باعث تحلیل رفتن عضلات میشود. بهدلیل تخریب پروتئینهای بدن، پروتئین غذایی فرد باید حتیالامکان بالا باشد. متخصصان ریه معتقدند تجویز داروهای کورتونی بهمنظور درمان آسم کودکان موجب تاخیر در رشد کودک میشود.
" بیماریهای ریوی بهویژه آسم در رشد کودک تأثیر منفی داشته و کودکانی که مبتلا به آسم هستند رشد کمتری نسبت به سایر کودکان دارند. بنابراین استفاده از داروهای کورتونی میتواند باعث کوتاهترشدن قد کودک شود."
9- استفاده از مقادیر بالای کورتون موجب افزایش احتمال نوع خاصی از بینظمی ضربان قلب که یکی از عوامل اصلی سکته مغزی است، میشود.
10- علاوه بر اینها استفاده از کورتون میتواند موجب سردرد، سرگیجه، عصبانیت، افسردگی، هیجانپذیری، اختلالخواب، جوش غرور، رشد موهای زائد، ناراحتی معده، افزایش فشار خون، تاخیر در بهبود بیماریهای عفونی و زخمها، درد یا ضعف عضلانی، افزایش تعریق، تشنگی شدید، کبودشدگی غیرطبیعی و اختلال در قاعدگی زنان نیز بشود.
بعضی افراد برای افزایش وزن از ترکیبات کورتوندار استفاده میکنند که این داروها در آنها باعث احتباس آب و نمک در بدن شده و در نتیجه افزایش وزن را موجب میشود."
" مصرف خودسرانه داروهای کورتونی باعث افزایش فشار خون، سرکوب تولید کورتون طبیعی در بدن و بروز عوارض استخوانی و در بیماران دیابتی باعث افزایش قند خون میشود."
11- رشد تومورهای و سلولهای سرطانی
12- زخمهای گوارشی ( زخمهای اثنی عشری و معده)
13- آب مروارید، آب سیاه و افزایش فشار
و .......